گروه صنایع معدنی کاپراستار

کامبرین

حدود 52 میلیون سال از تاریخ زمین به دوره کامبرین که اولین دوره از دوران پالئوزوئیک و ابردوران فانروزوئیک می باشد اختصاص دارد که بلافاصله پس از پرکامبرین و همراه با انفجار جمعیتی بزرگ و ناگهانی شروع شد. ظهور موجودات بی مهره و جدید نظیر تریلوبیت ها، مرجان¬ها، نرمتنان، اسفنج ها، فرامینیفرا در این دوره رخ داده است.

واژه کامبرین، اولین بار در سال 1835 توسط سدویک و مورچیسون (Sedgwick and Murchison) بکار برده شد. کامبرین برگرفته از نام لاتین ولز است که اولین بار طبقات کامبرین در ناحیه ولز در انگلستان مطالعه و بررسی شد. دوره کامبرین 51/95 میلیون سال از تاریخ زمین را به خود اختصاص داده است. مرز پائینی آن منطبق بر 538/8 میلیون سال پیش (مرز پرکامبرین-کامبرین) و مرز بالای آن به 486/85 میلیون سال قبل (مرز کامبرین – اوردویسین) ختم میشود. در این دوره اولین موجودات با پوسته سخت نظیر تریلوبیتها (شکل1)، مرجانها، اسفنجها، نرمتنان، فرامینیفرا و … بوجود آمدند و این ظهور با حجم بالا و ناگهانی موجودات، انفجار جمعیتی کامبرین نام میبرند. روند الحاق بسیاری از کراتونهای قدیمی که در نئوپروتروزوئیک بواسطه کوهزاییهایی که برای تشکیل ابرقاره گندوانا کنار هم قرار گرفته بودند، در دوره کامبرین نیز دنبال شد. در این دوره اقاینوس بزرگ و پهناور پانتالاسا بسیاری از نیمکره شمالی را احاطه کرده بود و اقیانوس ایاپتوس بین لوراسیا ،گندوانا، بالتیک و سیبری قرار داشت. (شکل 2) (Peng et al., 2020 – Torsvik and Cocks, 2017)

شکل 1) فسیل تریلوبیت از طبقات کامبرین یوتا – ایالات متحده آمریکا – اندازه تریلوبیت کوچک حدود 1/8 سانتیمتر و تریلوبیت بزرگتر حدود 6 سانتیمتر است.

شکل 2) وضعیت قارهها در کامبرین و موقعیت اقیانوسهای ایاپتوس و پانتالاسا

در دوره کامبرین، گسترش یخچالها زیاد بوده و قطبین دارای یخ بوده اند با این حال دمای هوا حدود 7 درجه گرمتر از امروز بوده است. به تدریج با گذشت زمان دمای هوا گرمتر شده و در انتهای کامبرین سطح آب دریاها به طور ناگهانی افزایش پیدا کرد. (Dounoghou et al. 2021)

کامبرین در ایران

در ایران از اواخر پرکامبرین تا پایان تریاس میانی، محیط رسوبی به صورت یک سکوی باثبات، با دریای کم عمق بوده که در اثر حرکات تکتونیکی و یا افت سطح آب دریاها به خشکی تبدیل شده است. یکی از ویژگیهای پالئوزوئیک در ایران، نبودهای چینهای زیاد است. براساس شواهد چینهشناسی، برخلاف دیگر نقاط جهان، تاثیر رخدادهای کالدونین و هرسینین بر پالئوزوئیک ایران ناچیز بوده است و میتوان گفت که پالئوزوئیک در ایران، دوران آرامش نسبی بوده است. بواسطه شکلگیری محیطهای رسوبی کم عمق در اواخر پرکامبرین، محل مناسبی برای انباشت رسوبات حاصل از فرسایش سنگهای گرانیتی و دگرگونی شد و از طرفی، ادامه دار بودن شرایط کولابی-تبخیری اواخر پرکامبرین منجر به نهشته شدن رسوبات گولابی – تبخیری در اوائل کامبرین ایران شده به طوریکه این طبقات با رسوبات دولومیتی آغاز و با شیل و ماسهسنگ سرخ رنگ ادامه یافته است.

در شمال کرمان و جنوبغرب زاگرس کافت‌های درون قارهای پرکامبرین پسین، تا کامبرین پیشین و حتی اوایل کامبرین میانی ادامه داشته است. از همین روی، تفکیک نهشتههای تبخیری-آتشفشانی پرکامبرین پسین از کامبرین پیشین ممکن نیست. در ناحیه عقدا (که حوضهای کافتی بوده است) ردیفی از شیلهای میکادار به رنگ سبز زیتونی تا خاکستری وجود دارد که تحت نام سازند هِشِم از آن یاد میشود که حمدی 1374 براساس فسیلهای آن سن کامبرین پیشین را بدان اطلاق کرد. روی سازند هشم طبقات سنگ آهک سیاه رنگ سازند عقدا وجود دارد.

به طور خلاصه سازندهای هشم، عقدا، زاگون، لالون، کوهبنان، کالشانه و درنجال معرف طبقات کامبرین ایران مرکزی هستند. در البرز عضوهای 3،5 و5 سازند سلطانیه، باروت، زاگون، لالون و عضوهای 1 تا 4 سازند میلا معرف کامبرین هستند. زاگرس نیز مشابه با دیگر نقاط ایران دارای سازندهای باروت، زاگون، لالون، عضوهای 1 تا 4 میلا را در خود جای داده است. (شکل 3) (آقانباتی 1385 – حمدی 1374)